Herman Ueffing schrijft vanuit zijn eigen bewogenheid over Natuurmystiek en Ecologische Ethiek. Deze inleiding heeft hij tijdens de jaarvergadering gehouden.
Graag wil ik aansluiten bij wat Frank Boomers j.l. donderdag benadrukte, namelijk dat de Encycliek van paus Franciscus “Laudato si” ons bewust wil maken, dat alle acties voor een duurzame wereld voortkomen vanuit ‘spiritualiteit’.
Welke spiritualiteit? – De innerlijke drijfveer, dat ik als mens, dat ieder mens verbonden is met de gehele schepping. De mens staat er niet boven! Maakt er deel van uit. Pas, wanneer ik diep van binnen geraakt ben en overtuigd raak van die onderlinge verbondenheid, zal ik mij ook naar dat inzicht gaan gedragen en keuzes maken!
Thomas Merton kan ons daarbij helpen met zijn levensinzichten, ook wel samen te vatten als “natuurmystiek”en “ecologische ethiek”.
Ik zal proberen in een minuut of tien jullie hierover uitleg te geven. Wellicht helpt het om onze eigen “groene spiritualiteit”op het spoor te komen en dat het gaat ‘leven’!
Even ter inleiding: “Het is herfst. – Laten wij in gedachten – in onze verbeelding – rondlopen in het bos of park bij u in de buurt – of zittend in de tuin, kijkend naar de verkleuring van de natuur… Bomen en vogels die je ziet vliegen – Stel je helemaal open voor wat je ziet, hoort, ruikt, voelt … Wat gebeurt er dan? – Verrukt was ik zelf tijdens een wandeling in de Strabrechtse Heide, afgelopen donderdag, bij het zien van tientallen paddenstoelen – vliegenzwammen (rood met witte stippen), boleten en andere…
Thomas Merton, cisterciënzer, trappist, geboren in 1915, overleden in 1968 (53 jaar oud), ontdekte als monnik in de nabijheid van zijn klooster de natuur als bron van mystiek, van verbondenheid met het Al, met een hoofdletter, met de Schepper, God, en met de gehele schepping. Met die ervaringen wil Merton ook ons inspireren. Hij maakt ons attent op “mogelijkheden”, dat wil zeggen: blijven geloven, dat mogelijk is wat onmogelijk lijkt, want “bij God is niets onmogelijk”. Hij stimuleert ook ons om de natuur in te gaan, dáár de STILTE op te zoeken, ook de stilte in mijzelf – en dan in die stilte, in het nu-moment, openstaan voor de ervaring van ‘verbondenheid met alles om je heen’: bomen, struiken, heide – de vogels die je horen kunt. De tijd staat stil… Hij ervoer er liefde voor álle mensen, als een geschenk, als genade, dat is als een loflied, van dank. (Ook Franciscus kwam zo tot zingen in zijn Zonnelied).
De natuur is voor hem een metafoor, overdrachtelijk voor het spirituele leven. De natuurervaring van vogels, onverwacht vuur, bomen, vissen, duisternis, een winterbos: alles krijgt betekenis. Is dan zo waardevol, dat dit bij Merton leidt tot toenemende maatschappijkritiek. Mystiek is niet iets ‘zwevends’, transcendent, maar ‘gewoon’: humanistische, aardse mystiek! Want het heilige ligt in het gewone alledaagse. Natuurmystiek leidt tot ZORG en respect voor het milieu! – Zo krijgt natuur ook een morele betekenis. Het kwaad zit niet in de wereld maar in onszelf, in de hebzucht van de mens. Vandaar dat een ecologische ethiek belangrijk is, een ecologisch geweten. Merton verwijst naar Ghandi, die zegt; “rijk is de mens die weinig behoefte heeft”.
Die ervaringen verwoordt Merton in talrijke geschriften en in lezingen. En nog veel meer, zoals contacten met belangrijke personen in die tijd. Ik verwijs u naar de website www.thomasmerton.nl en naar wikipedia.
De natuurmystiek van Thomas Merton kan, mijns inziens, ons helpen bij de vorming van ecologische ethiek, dit is het handelen van de mens, dat ten goede komt aan onze leefomgeving. Het is de ZORG voor duurzame waarde van de samenhang in de natuur en de onderlinge relaties van planten, dieren en daar horen ook wij mensen bij. Dáárom willen wij Groene Kerk zijn.- Wat Frank Bomers zei, is waar: dat bordje Groene Kerk hangt er, dan ben je het nog niet, dan ben je voortdurend bezig het te worden. En wel vanuit de “groene spiritualiteit”. Vanuit je diepste verbondenheid met de aarde, met alle levende wezens, overtuigend handelen als parochie, want wij verlangen er dan naar zó te handelen dat de duurzaamheid van het milieu centraal staat… Maar ook, dat ieder van ons persoonlijk dát gaat doen, wat in je vermogen is tot een levenshouding vanuit die “groene spiritualiteit”.
Tenslotte,
wat wij vooral aan Thomas Merton te danken hebben is diens verwoording van Zijn diepste ‘eenheidservaring met de natuur’ en éénwording met het goddelijke, en de interreligieuze dialoog daarover;
zijn vele boeken, met name over de psalmen, de emotie van zingen, zijn oproep om “eerbied voor de schepping” en om te gaan “zien met de ogen van het hart” (Kleine Prins) en vandaar “schouwen”/contemplatie, dat is ‘bidden met de ogen open’, dat is spirituele verwondering, namelijk dat alles, ook wij allen voortkomen uit de Bron (met hoofdletter).
Zo kun je zeggen dat het een scheppingsopdracht is ‘Groene Kerk’ te worden. Het is ook iets heel moois, namelijk bezig te zijn vanuit je diepste overtuiging, vanuit je binnenste dat het goed is waar je mee bezig bent, het komt voort – zegt Thomas Merton, uit het ‘geluksgevoel, dat je van de natuur krijgt, blijdschap, genot, verrukking! Ook troost, dat de natuur je geeft, een gevoel van thuiskomen, vanuit de stilte, waarin je weet niet alleen te zijn: God is er.
Ook vandaag nog, ruim 50 jaar na zijn plotselinge dood, kan Thomas Merton ons inspireren om én samen Groene Kerk te willen zijn én om zelf, ieder voor zich bij te dragen aan een duurzame wereld.
Herman Ueffing
Informatie: voor deze inleiding is gebruik gemaakt van de Week van de Mystiek, Titus Brandsma Instituut Nijmegen, 5 – 8 juli 2021, onder leiding van Kick Bras.